रविवार, ३० ऑक्टोबर, २०१६

आयुष्य...!

बरोब्बर एक वर्षापूर्वी, ३० ऑक्टोबर २०१५ ला मी फेसबुकवर हे पोस्ट केले होते. प्रदीप रस्से सरांच्या सौजन्याने ते आज पुन्हा जिवंत झाले. आज पुन्हा वाचतांना त्याचे प्रयोजन व कालसापेक्षता कमी होण्याएवजी वाढलेली जाणवली आणि प्राणसखा, मित्रबंधू कुमार याने पाठवलेल्या शांताताई शेळकेंच्या एका विचक्षण निरीक्षणासह त्याची इत्यादीवर स्थापना करण्याची इच्छा झाली... 

अंगावरचा पालवीचा निरर्थक पसारा सावरीत,
झाडाची मुळे वर्षानुवर्ष जातच असतात खोल... 
स्वीकारतात अटळपणे भुई खालचे जगणे अदृश्य,
चाचपतात अंधार, मिळेल ती शोषून घेत ओल... 

झाड मोहरते, थरथरते, डवरते, झडतेही... 
शहाणे यालाच आयुष्य म्हणतात कि काय...?

 
दि. ३० ऑक्टोबर २०१५ - फेसबुक पोस्ट

गिरीशच्या विनंतीवरून काही लिहितोय म्हटले तर अर्धसत्य ठरेल… गिरीशची विनंती निमित्त (की impetus) झाले एवढे निश्चित! मी डेली मेल नावाचा एक उपक्रम काही काळ चालवला हे आपणांस विदित आहेच. अशाच काही कारणांनी मी तो थांबवला तेव्हां काही 'निवडक' लोकांनी माझी विचारपूस केली आणि माझा हेतू साध्य झाला! त्यानंतर मी ब्लॉग, सोशल मिडिया, ई-पेपर अशा माध्यमातून प्रकटत राहिलोच, कुणी बघो न बघो, कुणी वाचो न वाचो, कुणी लाईको न लाईको, कशाचीच पर्वा न करता. हे उद्योग मी का चालवले आहेत त्याची मला उमगलेली ३ कारणे फक्त शेयर करतो (हल्ली काहीही करण्यापेक्षा 'शेयर' करणे जास्त महत्वाचे आहे आणि आपल्या कुठल्याही कृतीच्या सर्वव्यापी आणि दूरगामी परिणामांपेक्षा त्यावरील 'लाईक्स'च्या संख्येचे वजन जास्त भरते, ते असो) त्याचे आपण अनुसरणच काय लाईक नाही केले तरी चालेल…!

'मि. शिरीष, तुम्ही लिहिता एव्हढ पण वाचत का कुणी?' असा प्रश्न विचारणारे डॉ. कणेकर जरी मला लाभले नाही तरी प्रश्नाची भेदकता कमी होत नाही. पण ती दुर्लक्षून मी लिहिता राहण्याची गुपिते अशी -
१. लिहिल्याशिवाय मला स्वस्थ झोप लागत नाही. शेरपा तैन्सिंगला कुणा विक्रमचक्रमाने विचारले 'तुम्ही एव्हरेस्ट वर पुन्हा का जाता?', शेरपा उत्तरला 'तो तिथे आहे म्हणून!' चार्लीने त्याच्या शेवटच्या काळात खूप वाईट परिस्थितीत सिनेमे काढले. त्याची मैत्रीण त्याला म्हणाली 'तू हे कशासाठी करतोयस?' चार्ली म्हणाला 'माझ्या रक्तातून सिनेमा वाहतो!' पेलेला त्याच्या आयुष्यातला पहिला मानधनाचा चेक मिळाला तेव्हा त्याचा विश्वास बसेना. तो उद्गारला 'म्हणजे मला फुटबॉल खेळण्याचे पैसे पण मिळतील? मला तर खेळण्यातच पुरेसा आनंद मिळतो!' तात्पर्य, तुलसीदासाने सुद्धा रामायण 'स्वान्त सुखाय' लिहिले असे तो पहिल्याच पानावर जाहीर करतो…!
२. जगणे ही क्षणांची कणाकणाने घडत जाणारी अखंड माळ आहे. प्रत्येक क्षण दुसऱ्यापेक्षा वेगळा आहे पण सुटा नाही. वयोमानानुसार स्मरणशक्ती क्षीण होत जाईल तेव्हा चांगल्या प्रकारे जगलेले पण आठवू न शकणारे क्षण सगळ्यात जास्त त्रास देणार, वाईट आठवणी जाता जात नाहीत… अगदी स्मृतिभ्रंश झाला तरी! माणूस मूलत: आशावादी असतो आणि लिहितांना तो विचक्षण दार्शनिक (निदान स्वत:पुरता) होतो. तेव्हा प्रचारकी साहित्य प्रसाविणार्यांव्यतिरिक्त इतर माणसे चांगल्या विचारांच्या, चांगल्या आठवणींच्याच नोंदी ठेवतात असे निदर्शनास येते. तेव्हा अशा लिखाणायोगे अगदी विश्रब्ध शारदेची उपासना जरी होऊ शकली नाही तरी साहित्यभांडारात सर्वतोपरी भर पडतच असते. शिवाय लेखनमूल्य, साहित्यिक दर्जा, भाषेची समृद्धी वगैरे गोष्टींचा उहापोह करण्यासाठी समीक्षक मंडळी आहेतच की. त्याचीही चिंता आपणच केली तर त्यांना काय काम?
३. लेखनाचे पहिले काम अविष्कार (व्यक्त होणे), दुसरे संवाद (इतरांबरोबरच स्वत:शीही) आणि तिसरे पाळत (जागल्या बनून पहारा ठेवणे). Writers are the conscious-keepers of the society. रोजच्या धकाधकीच्या जीवनात समाजाला बऱ्याचदा (प्र)गतीची झापड आल्याने चांगले-वाईट, नीती-अनीती, वैध-अवैध, इष्ट-अनिष्ट याची चाड रहात नाही किंवा जाण होत नाही. अशा प्रसंगी केवळ लेखकच पंचाच्या तटस्थ भूमिकेतून प्राप्त परिस्थितीचे निर्हेतुक, निष्पक्ष परिशीलन करून मार्ग दाखवू शकतो. तो मार्ग चोखाळायचा किंवा नाही हा सर्वस्वी समाजाच्या परिपक्वतेवर अवलंबून असलेला समाजाचा निर्णय असला तरी म्हणून लेखन होतच रहायला हवे. अगदी काहीच नाही तर पुढल्या काळातील इतिहास संशोधकांना या काळातील समाजाच्या अभ्यासाची काही साधने मिळतील.

असो. ललित लिखाण खूप झाले. पण मला पर्याय नाही, माझ्याकडे परत करायला म्हणून देखील एकही पुरस्कार नाही (येत्या काळात 'औषधालाही' चे समृध्द रूप म्हणून 'परत करायलाही' रुजणार आहे म्हणतात) तेव्हा मला व्यक्त होण्यासाठी लिहिण्याशिवाय तरणोपाय नाही. आपल्याकडे असल्यास (पर्याय, पुरस्कार नाही) त्याचाही प्रयोग करून पहावा आणि फसल्यावर सत्वर पुन:र्लीखाण सुरु करावे ही सदिच्छा!

टिकटिकच्या प्रतीक्षेत आणखी एक अमूक...!

सोमवार, २४ ऑक्टोबर, २०१६

सन्यस्त...!


सूर्यास टांगूनी क्षितिजी
चंद्र सजवितो रात्री...
मनाचा सन्यस्त गाभारा
षडरिपू नांदती गात्री...!

शनिवार, २२ ऑक्टोबर, २०१६

एव्हढं तरी कराच...!


यंदाच्या दिवाळीत, हा मेसेज (थोडा मोठा असला तरी) वाचू शकताय त्याअर्थी तुम्ही सुस्थितीत आहात असे मानायला हरकत नाही. तुमच्याकडे एक कॉम्प्युटर/स्मार्टफोन, त्याला कनेक्टीव्हीटी आणि हे वाचण्या इतका वेळ आहे म्हणजे तुम्हाला अगदी पुढच्या क्षणाचा, दिवसाचा, आठवड्याचा, महिन्याचा, वर्षाचा, निवृत्तीनंतरचा किंबहुना पुढच्या पिढीचा देखील प्रश्न नसावा. तेव्हा आपले दिवाळीचे बेतही ठरले असतील. असायलाच हवे, नाही तर ‘एवढे सगळे’ कशासाठी करायचे, बरोबर ना? सण, उत्सव हे साजरे करण्यासाठीच असतात, अगदी मान्य! आणि ‘खरेदी’ हा साजरे करण्याचा अविभाज्य घटक असतो हेही मान्य. शिवाय त्यामुळे आपल्या अर्थकारणास गती मिळते ती वेगळीच. पण आपण गती दिलेले अर्थकारण कुठल्या दिशेने जाते आहे हे पाहणे देखील आपले राष्ट्रीय कर्तव्य आहे, नाही का? एवढ्या अतुल्य आणि खंडप्राय देशात सगळ्याच गोष्टी शासन प्रशासन नाही करू शकणार, त्यांनाही मर्यादा आहेत. जगातली सगळ्यात मोठी लोकशाही आहे ना आपली? मग आपली जबाबदारी काय केवळ राजकारण्यांसाठी ‘एक मत’ एवढीच आहे... समाजकारणासाठी एकमत, एकजूट नाही? आपल्या एका छोट्याशा राज्याएवढा 'भूतान' जे करू शकतो ते आपल्यासारख्या प्राचीन संस्कृतीस अशक्य असावे? मुळीच नाही!

उत्सव हे आनंद साजरे करण्याबरोबरच सुख वाटण्यासाठी आणि समाजाचे ऋण मान्य करण्यासाठी सुद्धा असतात. अगोदरच ‘लंबोदर’ असलेल्या तुंदिलतनूस अतार्किक आणि अविवेकी कारणांसाठी भोग लावून चरबी वाढविण्यात ‘सहाय्य’ करण्यापेक्षा, ज्यांना पक्वान्नच काय, केवळ संतुलित चौरस आहार अगदी सणावारी देखील नशिबी नाही त्यांच्या, निदान उत्सवकाळापुरता का होईना, दोन वेळेच्या पूर्णब्रह्माची सोय केलीत तर बाप्पा देखील आपोआपच खूष होईल. बरं, हे ‘समाजकार्य’ करण्यासाठी आपल्याला घरदार त्यागून किंवा आपल्या आप्तजनांना दुखावून काहीही करण्याची गरज नाही. फक्त खालील गोष्टी, ज्या तुम्ही तशाही करणारच आहात, त्या थोड्या अधिक जाणीवपूर्वक कराव्यात एवढीच अपेक्षा.

चला तर मग या गोष्टी जाणीवपूर्वक करून बघू या आपणच काही बदल घडवू शकतो का...? आणि हो, तेजोत्स्वाच्या मन:पूर्वक शुभेच्छा! तमसो मा ज्योतिर्गमय...

१. दिवाळीच्या निमित्ताने घरादाराची साफसफाई कराल तेव्हा किती ‘अडगळ’ निघते ते पहा आणि तुम्हाला या आता अनावश्यक असलेल्या वस्तू, कपडे कुणाची तरी म्लान दिवाळी उजळवू शकतात हे लक्षात असू द्या.

२. आपल्या घरासाठी आपण स्वत:च आकाशदिवा बनवा. ते शक्य नसेल आणि तयारच खरेदी करणार असाल तर तो पारंपारीक साधनांपासून बनविलेला हैंडमेड असेल असे पहा. प्लास्टिकचा, शेजारून आयात केलेला किंवा खूप वीज खाणारा निवडू नका.

३. शुभेच्छा पत्रे, भेटवस्तू या स्थानिक कलाकारांनी / उद्योजकांनी बनविलेल्या खरेदी करा. अनेक सेवाभावी संस्था, महिला बचतगट, आदिवासी संस्था, अंध अपंग व्यक्ती यांच्याशी निगडीत संस्था, खास दीपावलीच्या मुहूर्तावर अशा प्रकारचे उत्पादने तयार करीत असतात परंतु जाहिरात / मार्केटिंग करण्यासाठी त्यांच्याकडे निधी व मनुष्यबळ दोन्ही नसल्याने त्या कदाचित तुमच्यापर्यंत पोहचू शकणार नाहीत. तेव्हा थोडे कष्ट घेऊन आपल्यालाच त्यांच्यापर्यंत पोहचावे लागेल. करू या थोडी शोधाशोध?

४. दिवाळीत सीमेवरच्या जवानांसाठी फराळ पाठविण्याचे कार्य काही संस्था वर्षानुवर्षे करीत आहेत. आपण दिवाळी सुखेनैव साजरी करण्यात जवानांच्या केवढ्या मोठ्या त्यागाचा वाटा आहे याचे कृतज्ञतापूर्वक भान ठेवून, या प्रकारच्या उपक्रमात काय योगदान देता येते ते पहा. या संस्था वीरगती प्राप्त जवानांच्या कुटुंबियांची देखील काळजी घेतात. 

५. आपल्या खरेदीच्या यादीची पुन:पुन्हा पडताळणी करा आणि ज्या गोष्टी ‘गरजे’पेक्षा ‘हौशे’च्या यादीत मोडतील त्यांचा पुनर्विचार करा. उपभोक्तावाद पर्यावरणाला तेवढाच घातक आहे जेवढा भ्रष्टाचार मानवतेला! 

६. आपण दिवाळीच्या खर्चासाठी जेवढे बजेट ठरविले असेल त्याच्या किमान १०% रक्कम गरजू लोकांना मदत म्हणून द्या. हे १०% चं तुमचा आनंद १००% वाढवतील. 

७. आवाजी फटाके उडविणे टाळा, फटाके उडवायचेच असतील तर शोभेचे आणि ते देखील फक्त प्रमाणित केलेलेच उडवा.

८. सण साजरा करतांना आपला कुणालाही उपद्रव होत नाही ना, आपण कचरा / प्रदूषण करत नाही ना याची सर्वतोपरी काळजी घ्या आणि इतरांनाही याबाबत सजग करा.

९. प्रवास करणार असाल तर शक्यतो शासकीय सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेचा वापर करा आणि बेकायदेशीर वाहतूक साधनांचा अवलंब टाळा आणि कुठल्याही प्रकारच्या दंडेलीस, काळाबाजारास, गैरप्रकारास थारा देवू नका.

१०. शेवटी सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे उत्सव हे मांगल्याचे, आनंदाचे, सौख्य-समाधानाचे आणि संस्कृतीचे प्रतिकं असतात आणि त्यामुळेच ‘मानव्य’ हे त्यांच्या केन्द्री असले पाहिजे. आपल्या आप्त जनांना, घरातल्या अबाल-वृद्धांना, समजातल्या वंचित घटकांना आणी ज्यांना ज्यांना तुमची गरज आहे त्या सगळ्यांना पुरेसा ‘वेळ’ द्या. आजच्या धकाधकीच्या आणि व्हॉटसएप-फेसबुक च्या जमान्यात या सगळ्यांना तुमच्याकडून इतर कशाहीपेक्षा अधिक काही हवे असेल तर ते म्हणजे तुम्ही त्यांची घेतलेली दखल, केलेली विचारपूस, दाखवलेला जिव्हाळा आणि दिलेला ‘वेळ’!

आपल्या सोयीकरिता काही संस्थांची माहिती खाली दिली आहे. ही यादी केवळ प्रातिनिधिक व सदिच्छारूप आहे आणि प्रस्तुत लेखकाचा व या संस्थांचा कुठलाही व्यावहारिक संबंध नाही. तसेच आपण काहीही निर्णय घेण्यापूर्वी योग्य ती पडताळणी करून घ्यावी ही विनम्र विनंती वजा सूचना!

1. SWaCH office Paud Road Kothrud, Pune. Call: 9765999500
2. Cycle Recycle Project – Hemant Kale, Pune. Call: 09922446285
3. Aadhar Pratishthan Trust. Call: 020 6510 4143 Mob: 09860133100 / 09890630808 http://aadharpratishthanpune.blogspot.in/
4. More Welfare Trust – Mr. Kalidas More – 9922955533
5. Levis Store, Camp, Pune, For Goonj Call: 020-41202399 Email: mail@goonj.org
7. Poona School and Home for Blind Girls, Dahanukar Colony, Near Gandhi Bhavan, Kothrud, Pune. Call: 020 25389131 Email: pshbgirls@yahoo.in (Handmade Products for Diwali, till 26 Oct Only)
8. Niwant Andh Mukt Vikasalaya [Chocolate Factory] – 9923772375
9. Mouth and Foot Painting Artists Association Website: http://imfpa.org
10. Maitri Pune –7588288196 – Website: http://maitripune.org
11. Seva Sahayog Foundation Call: 020 24537655 E-mail: pune@sevasahayog.com
12. ‘SIRF’ Soldier’s Independent Rehabilitation Foundation. Mrs. Sumedha Chithade
Call: 9764294292
13. Shivaji Trail – Milind Kshirsagar – Call: 9422896563 Website: http://shivajitrail.org
14. Lakshya Foundation – Anuradha Prabhudesai Call: 09224298389
15. Sarhad – Sanjay Nahar Call: +91 20 24368621 Email: sanjaynahar15@gmail.com

Other Miscellaneous –

1. Arth Kranti – Towards Principled, Prosperous and Peaceful living.
2. Maharashtra State Transport Call: Toll Free: 1-800221250 Website: https://msrtcors.com
3. Infinitheism – Mhatria Ra – http://www.infinitheism.com/eleventh.html
4. ‘MAN’ – Animation by Steve Cutts – https://youtu.be/WfGMYdalClU
5. Consumerism Baby’s Shopping Frenzy – https://youtu.be/HNaCf_Fnp6E

The LEAST you can do on this Diwali is, go through all the above links at your convenience and see what DIFFERENCE you can make!

May GOD Bestow You with all the Health, Wealth and Wisdom on this Festival of Lights… Happy Diwali! 

Way to go...

बुधवार, १२ ऑक्टोबर, २०१६

शिकवण...!


युगे बदलली पण 'कान्हा' रासलीला
अन् दहीहंडी खेळतोच आहे...
भीमार्जुनाने संपवला तरीही अजून
'दुर्योधन' द्रौपदीला छळतोच आहे...

शक्ती अन् भक्ती च्या ज्याने केल्या लीला
हनुमानही तो दर्शनाला तळमळतो आहे...
रामच उरला नाही माणसात तरीही
दरसाल रावण मात्र जळतोच आहे...

अद्वैताची रासलीला, एकोप्याची दहीहंडी 
करून स्त्री सम्मान जाळावे आतल्या गर्वाला 
शिकवण ही रामकृष्णाची बाळगून पिंडी
घडवूया नवभारत विजयादशमीच्या पर्वाला...!

सन्मित्र दिनेश चंद्रात्रे  यांची विजयादशमी प्रित्यर्थ एक विचक्षण रचना

मंगळवार, ११ ऑक्टोबर, २०१६

विजयोत्सव...!


अंब्याचे तोरण, सुगंधी शिंपण, रांगोळी साजरी 
विजय-पताका मिरवीते आज जेत्यांची स्वारी
अमंगलच्या जोडीने होवो ऱ्हास षडरिपूंचा 
याच शुभेच्छा मंगलमयी तेजोत्सवाच्या दारी...!

सत्याचा असत्यावर, तेजाचा तमावर,
ज्ञानाचा अज्ञानावर, मंगलाचा अमांगल्यावर,
सुष्टांचा दुष्टांवर आणि विवेकाचा विकारांवर
विजय साजरा करणाऱ्या विजयादशमीच्या तेजोमय शुभेच्छा...

तमसो मा ज्योतिर्गमय...!